महाभारत कथा (८ )

गांधार देशाची राजकन्या गांधारी धृतराष्ट्राची पत्नी होती. गांधारीचे वर्णन पतिव्रता स्त्री असेच केलेले आढळते आणि ते खरेही आहे. 

गांधारीचे विवाह हस्तिनापुरामध्ये संपन्न होणार होता म्हणून ती आणि तिचे आप्त, दासदासी हस्तिनापुरामध्ये आले होते. तिथे येईपर्यंत धृतराष्ट्राच्या व्यंगाबद्दल तिला कसलीही माहिती देण्यात आलेली नव्हती. विवाहापूर्वी गांधारीच्या एका सखीने राजपुत्राबद्दल माहिती मिळवली आणि गांधारीला सांगितली. गांधारीवर हा मोठाच आघात होता परंतु ती एक स्त्री असल्याने तिला विरोध करायचा हक्कच नव्हता. तिच्या मातापित्यांनी तिच्याकरता निश्चित केलेला वर अंध असला तरीही एका बलाढ्य साम्राज्याचा राजपुत्र होता. त्याला नकार देणे म्हणजे त्या साम्राज्याशी वैर करण्यासारखे होते ज्यामुळे तिच्या पित्याच्या राज्यावर संकट ओढवणार होते. परिस्थितीचा स्वीकार करणे हा एकच पर्याय तिच्यासाठी उपलब्ध होता. 

धृतराष्ट्र जन्मांध आहे हे कळल्यावर गांधारीने स्वतःच्या डोळ्यावर पट्टी बांधून अंधत्व स्वीकारले. आणि शेवटपर्यंत तिने त्या व्रताचे निष्ठेने पालन केले होते. गांधारी शिवभक्त होती आणि तिने भगवान शिवशंकरांकडे शंभर पुत्रांची माता होण्याचा वर मागितला होता. धृतराष्ट्र आणि गांधारी यांची इच्छा होती, त्यांचा ज्येष्ठ पुत्र दुर्योधन हस्तिनापूर साम्राज्याचा सम्राट व्हावा. त्यासाठी त्यांनी पांडवांचा न्याय्य हक्क डावलला. त्यांच्या आंधळ्या पुत्रप्रेमामुळे संपूर्ण कुळाचा विनाश ओढवला. 

विवाहापश्चात गांधारी हस्तिनापुरामध्ये आली आणि तिच्या सोबत दासदासी, सख्यांबरोबरच तिचा बंधू शकुनीसुद्धा होता. शकुनीची व्यक्तिरेखा खलप्रवृत्तीची आहे, त्याच्या सल्ल्यानुसार कारस्थाने करून दुर्योधनाने पांडवांचा दुःस्वास केला, शकुनीने कपट्यद्युत खेळून पांडवांचे सर्वस्व लुटले होते त्यांना अनेक वर्षे राजमहाल सोडून रानावनात वास्तव्य करावे लागले,आणि या सर्वांची परिणिती अखेर युद्धामध्ये झाली. 

-- शकुनीची कारस्थाने माहिती असूनही त्याला त्याच्या मायदेशी परत का पाठवले गेले नसेल? 

-- शकुनीचे कपट द्युतामधले प्रावीण्य माहिती असूनही त्याला कुणीही प्रतिबंध का केला नसेल? 

कारण माहिती नसले तरी परिणाम तर सर्वज्ञात आहे --- कौरवांचा समूळ नाश घडून आला. 

कुरुकुळाच्या इतिहासात आणखी एक महत्वाची स्त्री व्यक्तिरेखा आहे ती म्हणजे कुंती. महाराणी कुंती पंडूराजाची पत्नी आणि पांडवांची माता होती. परंतु तिची ओळख इतकी मर्यादित नाही, तिची कथा फारच आगळीवेगळी आहे. 

महाराणी कुंतीदेवीची कथा -

यादव वंशातील राजा शूरसेन यांची कन्या पृथा. (देवयानीचा ज्येष्ठ पुत्र यदु याच्यापासून विस्तारलेला वंश म्हणजे यादव वंश. यादव हे कुरुंचे नातलगच म्हणावे लागतील. श्रीकृष्णाचे पिता असलेले वसुदेव हे कुंतीचे ज्येष्ठ बंधू होते).

राजा शूरसेन यांनी त्यांची कन्या पृथा, महाराज कुंतिभोज यांना दत्तक दिली होती. म्हणून तिचे कुंती असे नामकरण करण्यात आले. कुंती सौंदर्यवती होतीच आणि अनेक उत्तम गुणांनी युक्त होती. लहान वयातदेखील तिच्या स्वभावात अल्लडपणा बिलकूल नव्हता. ती स्वभावाने शांत आणि गंभीर होती. 

एकदिवस महाकोपिष्ट दुर्वास ऋषी तिथे आले. कुंतीभोजांनी त्यांचा यथोचित आदर, सत्कार केला. दुर्वासांनी त्यांच्या आगमनाचे प्रयोजन सांगितले. ते पृथ्वी प्रदक्षिणा करून आलेले होते, त्यांना काहीकाळ तप:साधना करायची होती. कुंतिभोज महाराजांकडे त्यांनी त्याकरता योग्य आश्रमाची मागणी केली. महाराजांनी आनंदाने त्यांची सर्व व्यवस्था केली आणि कुंतीला त्यांची सेवा करण्यासाठी पाठवले. 

दुर्वास त्यांच्या क्रोधासाठी प्रसिद्ध होते. जराशा चुकीसाठी ते शाप देत असत. त्यांची सेवा करणे ही कुंतीची परीक्षाच होती पण ती जबाबदारी कुंतीने उत्तम रितीने निभावली. 

दुर्वास ऋषी प्रसन्न झाले. त्यांनी कुंतीला एक बीजमंत्र दिला. त्या मंत्राचा जप करून ती ज्या देवाचे स्मरण करेल तो देव तिथे साक्षात प्रकट होईल आणि त्यांच्यायोगे तिला पुत्रप्राप्ती होईल असे दुर्वास ऋषींनी सांगितले.

ही घटना इतिहासाला वळण देणारी ठरली, भविष्यात महाभारत घडले. 

 -- दुर्वासांनी एका अविवाहित कुमारिकेला  पुत्रप्राप्तीसाठी इष्टदेवतांना अवाहन करणारा  असा मंत्र का दिला असेल?  दुर्वासऋषी द्रष्टे होते -- त्यांनी भविष्य जाणले होते का? 

कदाचित हेच महाभारताचे कारण आहे असेही म्हणता येईल, एकमेव कारण नसले तरी निदान युद्धाची नांदी नक्कीच होती. महाभारत घडण्यास ज्या अनेक घटना किंवा प्रसंगमालिका कारणीभूत ठरल्या, त्यातील एक महवाची घटना आहे असे नक्कीच म्हणता येईल. 

दुर्वासांची सेवा करणारी कुंती प्रौढ स्त्री नव्हती तर षोडशवर्षा कुमारिका होती. तिने तिच्या सेवाभावाने दुर्वासांसारख्या कोपिष्ट ऋषींना प्रसन्न केले होते. दुर्वास ऋषी तपस्वी होते, त्यांनी केलेल्या उग्र साधनेने त्यांना अलौकिक असे योगसामर्थ्य प्राप्त झालेले होते. त्यांनी दिलेला मंत्र प्रभावी आणि परिणामकारक होता. 

यौवनसुलभ कुतूहलाने कुंतीने त्या मंत्राचा जप केला आणि प्रत्यक्ष सूर्यदेवांना अवाहन केले. कुंतीला पुत्रप्राप्ती झाली, सूर्यदेवांचा तो पुत्र सुंदर आणि तेजस्वी होता. त्याच्या पित्याने त्याला संरक्षक कवचकुंडले दिली होती. दुर्दैवाने कुंतीला पुत्रजन्माचा आनंद साजरा करता येणार नव्हता कारण ती अजून अविवाहित होती. नाईलाजाने तिला तिच्या पुत्राचा त्याग करावा लागला. तिचा पुत्र दानशूर आणि महापराक्रमी कर्ण म्हणून प्रसिद्ध झाला. 

अशाच काही सामान्य वाटणाऱ्या घटनाप्रसंगातून असामान्य इतिहास घडला.

***